Publicado en

Santiago �lvarez, labrego de Valdeorras*

Carlos Barros
Universidade de Santiago de Compostela

Co�ec�n en persoa a Santiago �lvarez no mes de Nadal de 1968 en Par�s, �s poucos meses do meu retorno de Madrid, onde militaba no comit� da organizaci�n universitaria do PCE, a fin de participar no congreso fundacional do Partido Comunista de Galicia.

��������������� Por nada quer�a eu perderme tan grande acontecemento: adiantara a mi�a viaxe, a primeira dunha clandestinidade que durar�a a�nda� case que dez anos, por causa dunha ca�da dun mozo de Barreras relacionado no partido comigo, que logo non tivo consecuencias (o detido aguantou ben os golpes).

Como chegara cedo, antes das festas, Lister desculpouse de non poder levarme con el a s�a casa. O que eu quer�a � poder moverme con liberdade nun Par�s acendido pola revolta de Maio. Comecei o meu costume de frecuentar o Barrio Latino cada vez que �a a Par�s para as actividades do PCG e PCE, a�nda que non era moi recomendable pola documentaci�n falsa que portaba.

��������������� Disimulaba ben, ti�a 22 anos e pinta de estudante, naquel ent�n non me v�a doutra forma. Sorprendeume o sa�do de Santiago cando entramos en contacto nunha r�a parisiense (fac�a un fr�o do demo): ��ti es o perito de Vigo, non?�. Hab�a tres anos� que sacara o t�tulo de perito industrial electricista �pero non me esperaba que puidese ter un valor identificador no partido. Santiago que era cinco anos m�is vello que meu pai, estimaba ter estudos igual que o meu, preocupouse de que os seus fillos tam�n estudaran, malia os atrancos da vida familiar clandestina en Francia. Autodidacta por excelencia xamais esqueceu as s�as orixes labregas en San Miguel de Outeiro, Valdeorras, onde cursou malamente estudos primarios.

��������������� Duro cami�o ata o co�ecemento: lendo e escribindo decot�o en trincheiras, cadeas e exilios. A s�a conciencia e responsabilidades o converteron nun intelectual at�pico pero aplicado. Provisto da teimos�a dun campesi�o, da ambici�n cultural do marxismo e do galeguismo, da conciencia hist�rica de saberse part�cipe dun movemento socio-pol�tico que estaba a transformar o mundo.

��������������� Na legalidade v�amonos con m�is frecuencia. Nas viaxes por carreteira (cantas faciamos e que malas eran!) falabamos de todo, unha vez d�xome: �As veces so�o que esperto e son de novo campesi�o�. Moi novi�o fixo a campa�a polo Estatuto do 36 con importantes intelectuais do republicanismo e do Partido Galeguista. �s 23 anos era xa comisario pol�tico no V Regimiento. Logo dirixente do PCE o que o levou a ter moitas relaci�ns con movemento comunista internacional, no poder en varios pa�ses do globo. Atopaba sempre tempo para ler e escribir de pol�tica e de Galicia. Non � estra�o que tama�o salto lle producira unha vertixe (nost�lxica) a resultas da excepcionalidade da v�a de mobilidade social, pol�tica e cultural seguida. Caracter�stica dos movementos sociais e pol�ticos do proletariado -as� diciamos-, desde os tempos de Marx e Engels, que promoveron unha chea de dirixentes pol�ticos e mesmo intelectuais populares de primeiro nivel. O extraordinario de Santiago �lvarez � que non era obreiro industrial sen�n un campesi�o galego que, dalgunha forma, nunca deixou de selo, tampouco quixo.

��������������� Santiago �lvarez, labrego de Valdeorras, organizador con Castelao das Milicias Galegas en 1936, representa na historia contempor�nea de Galicia o que foi no s�culo XV Bartolo da Freir�a, tam�n labrego e capit�n irmandi�o do Val do Ulla. Campesi�ado historicamente rebelde que contrad� a imaxe, en parte interesada, duns� campesi�os galegos modernamente pasivos, individualistas e conservadores. O que poida haber de certo no pasado s�culo, inda hoxe en d�a, nese estereotipo v�n sendo resultado dos efectos multiplicadores na mentalidade colectiva da represi�n franquista na Galicia rural, numericamente inferior a que houbo nas cidades pero moito m�is efectiva e duradeira. De a� o interese p�blico, social e democr�tico, de reivindicar no s�culo XXI estas e outras figuras claves da historia do campesi�ado galego.

��������������� Santiago conservou moitas das virtudes dos nosos campesi�os.� Ante calquera problema, dic�a decote: �o sol nace todos os d�as�. Met�fora rural� para una forma de optimismo hist�rico que resultaba chocante para os mozos revolucionarios que nos form�ramos nos anos 60 e 70 coas lecturas marxistas na universidade, sen previa experiencia de vida e menos de traballo manual, que ten no campo un peculiar concepto do tempo que combina a vontade de erguerse cada d�a (ante unha dificultade) coa certeza de que sempre ama�ece (fe, esperanza e vitoria). Conciencia campesi�a do ciclo da natureza que reafirmara en Santiago a confianza teleol�xica dos militantes obreiros e campesi�os no triunfo final do comunismo (sociedade sen clases), que no debemos confundir co voluntarismo dos xoves comunistas urbanos daquel ent�n.

��������������� O optimismo de Santiagui�o era asemade realista por experiencia, no agro primeiro e na pol�tica clandestina despois. Te�o gravada no max�n aquela noite electoral do 15 de xu�o de 1977 na s� do PCG na viguesa r�a de Marqu�s �de Valladares: estabamos recibindo abraiados o cativo resultado para o partido que m�is loitara e sacrificara pola democracia, mirei para Santiago e dinme conta que el xa o sab�a... Contabamos xa con obter escasos votos no rural dominado -a�nda hoxe- polo caciquismo franquista, pero non agardabamos que a clase obreira urbana, onde nos mov�amos como o seu principal partido, votara en Vigo, capital industrial de Galicia, m�is do dobre polo PSOE que pouco ou nada loitara contra a ditadura. Logo organizamos as grandes manifestaci�ns pola autonom�a. Nunca m�s volv�n a esperar demasiado das campa�as electorais naqueles anos. Ata o rexurdimento actual do PCG e Esquerda Unida, xunto cos novos movementos sociais, que Santiago non viviu (morreu en 2002), pero esa � outra historia.