Número especial "Xudeus na
Galiza" da revista Raigame Deputación de Ourense, nº 11,
novembro 2000, p. 2.
Presentación
Carlos Barros
Universidade de Santiago de Compostela
O
pasado xudeu de Galicia non é aínda abondo (re)coñecido, tanto pola
memoria das xentes como porparte dos historiadores que nos dedicamos
á investigación e á docencia en universidades e no ensino medio,se
comparamos co avanzado nalgunhas comunidades autónomas. Trátase
dunha eiva da historiografía galega que dificultou, ata hai pouco, a
toma de conciencia dos galegos sobre a súa ascendencia xudía, e,
polo tanto, sobre a nosa historia plural, étnica e relixiosa,
conflictiva mais tolerante.
O punto de inflexión desta situación deficitario foi a celebración,
no outono de 1991, do Congreso Internacional "Xudeus e conversos na
historia", e a publicación das súas Actas, por iniciativa do "Centro
de Estudios Medievais de Ribadavia", asociación cultural que tamén
retomou a centenaria tradición da "Festa da Istoria" transformando,
co apoio institucional necesario (local, provincial e galego), a
mentalidade de todos nós sobre as nosas orixes xudías. Iniciativas
posteriores en Pontevedra
e Monforte amosan que está a medrar o interese pola historia xudía
de Galicia.
Na provincia de Ourense atópanse tres vilas que foron ben
significativas no mapa xudeu e xudaizante de Galicia nas Idades
Media e Moderna: Ourense, Ribadavia e Allariz, sobre as cales se
conservan documentos e tradicións importantes que permiten
investigacións como as que hoxe presentamos aquí. Anselmo López
Carreira, bo coñecedordos arquivos da cidade de Ourense e
investigador especializado na súa historia urbana medieval, escribe
sobre a comunidade xudía de Ourense na Idade Media: fontes,
colocación, número, profesións, vida interna, etc. O que fai da
ourensá a xudería medieval galega mellor coñecida, gracias á
documentación conservada, que deu lugar xa hai anos ós traballos de
Xesús Ferro Couselo e Benito Fernández Alonso, seguidos hoxe en día,
cunha metodoloxía actualizada e máis documentación, por Anselmo
López Carreira, profesor de historia medieval na UNED. Gloria de
Antonio Rubio, que está a facer a súa tese de doutoramento sobre os
xudeus galegos na Idade Media, investigación que coidamos vai
dilatar significativamente o noso coñecemento da Galicia xudía,
escribe sobre a "moito nobre persona" de Abrahám de León, recadador
de impostos e prestamista documentado entre 1434 e 1479, corenta e
sete anos repartidos entre Ourense e Ribadavia, onde foi mordomo de
Conde de Santa Marta. Xosé Ramón Estévez, do Centro de Estudios
Medievais ribadaviense, teimudo investigador dos xudeus de Ribadavia,
escribe sobre os xudaizantes de Ribadavia procesados pola
Inquisición, por causa da delación de Jerómino Bautista de Mena no
ano 1606: sen dúbida a persecución de xudeu-conversos máis sonada de
Galicia, e punto de partida dunha memoria histórica agora reavivada.
Xosé Ramón Estévez e Gloria de Antonio redactaron así mesmo, para
esta publicación da Deputación de Ourense, unha breve síntese sobre
o escrito ata agora sobre as xuderías galegas, con especial mención
ás tres vilas ourensás antes citadas.
Sobre os xudeus de Allariz escribe de xeito
monográfico Antonio Blanco Rodríguez, ensinante, historiador e
concelleiro de Cultura, resumindo de maneira clara as aportacións da
historiografía e da tradición local. Traballo que continúan as
arqueólogas María Ángeles López e Cristina Varela, situando no plano
as tres colocacións sucesivas da xudería que as tradicións oral e
erudita foi situando en San Pedro, Socastelo e San Estevo. Felipe
Aira, historiador actual de Monforte de Lemos aporta a esta edición
de Raigame, sobre xudeus públicos e xudeus conversos no antigo Reino
de Galicia, tres artigos de gran interese polas súas referencias
documentais inéditas sobre xudeus medievais, a familia xudaizante
dos Gaibor, e as orixes inquisitoriais da tradición que dicía que os
xudeus monfortinos azoutaban a Cristo na súa "infame sinagoga". Por
último, damos a coñecer novos documentos sobre a xudería e a
sinagoga de Ribadavia, transcritos polo arquiveiro Gregorio Casado,
no camiño indispensable de asentar a historia e a tradición dos
xudeus galegos sobre datos certos que, unha vez publicados, poidan
ser verificados e interpretados así mesmo por outros investigadores.
En resume, un feixe de traballos que haberán de animar os estudios
xudeus en Galicia, así como a recuperación pola sociedade civil e as
institucións representativas da memoria silenciada dos nosos
antergos.
Carlos Barros
Universidade de Santiago de Compostela
Instituto de Estudios Galegos
"Padre Sarmiento" |